Τά τελευταῖα χρόνια ὅλο καί περισσότερο πληθαίνουν οἱ ἐνδείξεις ὅτι ἀπό τήν ἀρχή τῆς ζωῆς τους οἱ ἄνθρωποι διαθέτουν τή βασική ἠθική αἴσθηση.
Μέ τή βοήθεια καλά σχεδιασμένων πειραμάτων διαπιστώθηκε ὅτι ἀκόμα καί στά μωρά ὑπάρχει ἠθική κρίση καί αἰσθήματα πού ἀπορρέουν ἀπό αὐτήν.
Ὁμάδα ἐρευνητῶν τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Γέιλ παρατηροῦσε ἀγόρι ἡλικίας ἑνός ἔτους. Τό παιδί παρακολούθησε παράσταση μέ μαριονέτες, κατά τήν ὁποία ἡ μία συνήθιζε νά μήν ἐπιστρέφει τήν μπάλα στίς ἄλλες. Τήν ἔπαιρνε καί ἔφευγε. Ὅταν οἱ τρεῖς μαριονέτες κατέβηκαν ἀπό τή σκηνή καί κάθησαν μπροστά σέ λιχουδιές, οἱ ἐρευνητές ζήτησαν ἀπό τό παιδί νά πάρει τίς λιχουδιές ἀπό κάποια. Κι ἐκεῖνο ἀφαίρεσε τή μερίδα ἀπό τήν «ἄτακτη» καί μάλιστα τη χτύπησε στό κεφάλι, ἴσως γιά νά τήν τιμωρήσει περισσότερο.
Σέ ἕνα ἀπό τά πειράματα, νήπια ἕξι μηνῶν ἕως ἑνός ἔτους παρακολούθησαν μία ταινία, στήν ὁποία «πρωταγωνιστοῦσαν» ἁπλά γεωμετρικά σχήματα κινούμενα σχέδια. Μία κόκκινη μπάλα μέ μάτια προσπαθοῦσε νά ἀνεβεῖ ἕνα λόφο. Τήν ἴδια στιγμή ἕνα κίτρινο τετράγωνο τή βοηθοῦσε σπρώχνοντάς την ἀπό πίσω καί ἕνα πράσινο τρίγωνο τήν ἐμπόδιζε καί τήν ὑποχρέωνε νά ἐπιστρέψει πίσω. Ἀφοῦ τά παιδιά παρακολούθησαν ἀρκετές φορές τήν ταινία, κλήθηκαν νά ἐπιλέξουν. Τό 80% ἔδειξε τήν προτίμησή του στό «καλό» κίτρινο τετράγωνο πού βοηθοῦσε τήν μπάλα καί ὄχι στό «κακό» πράσινο τρίγωνο, πού τήν ἐμπόδιζε.
Σέ ἄλλο πείραμα, σκύλος παιχνίδι προσπαθοῦσε νά ἀνοίξει κάποιο κουτί. Ἕνα ἀρκουδάκι τόν βοηθοῦσε καί ἄλλο τόν ἐμπόδιζε. Μετά ἀπό την παρακολούθηση τῆς ταινίας τά νήπια στή συντριπτική πλειονότητά τους ἔδειξαν ὅτι προτιμοῦν τό φιλικό ἀρκουδάκι πού πρόσφερε βοήθεια στό σκύλο.
Τά πειράματα αὐτά καταδεικνύουν, ὅτι ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀνθρώπου να κάνει ἠθικές ἐπιλογές δεν ἐξαρτᾶται ἀπό τή διανοητική του ἀνάπτυξη, οὔτε ἀπό τό γνωσιολογικό του ὑπόβαθρο, οὔτε ἀπό τίς ἐπιδράσεις τοῦ περιβάλλοντος. Αὐτή την ἱκανότητα ἡ ἐκκλησία την ὀνομάζει προαίρεση (προ–αἵρεση, δηλαδή ἀρχική ἐκλογή). Ἡ προαίρεση λειτουργεῖ ἐξ ἄκρας συλλήψεως τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἀπό τήν πρώτη στιγμή ἡ ψυχή πού δίδεται καθαρή ἀπό τόν Θεό, τοποθετεῖται ἔναντι Αὐτοῦ καί ἔναντι τοῦ ὑλικοῦ πού παραλαμβάνει μέτά δύο πρωτοκύτταρα, μέσῳ τῶν ὁποίων κληρονομοῦνται ὅλες οἱ καταβολές –θετικές καί ἀρνητικές– τῶν προγόνων της. Γιά τήν ἐκδήλωση τῆς κακῆς προαιρέσεως ἐκ κοιλίας μητρός μᾶς ὁμιλεῖ ὁ προφήτης Δαυΐδ: «Ἀπηλλοτριώθησαν οἱ ἁμαρτωλοί ἀπό μήτρας, ἐπλανήθησαν ἀπό γαστρός, ἐλάλησαν ψευδῆ», (Ψαλ.ΝΖ, 4), ἐνῶ γιά τήν ἐκδήλωση τῆς καλῆς προαιρέσεως μᾶς λέγει ἀλλοῦ: «ἐπί σέ ἐπεστηρίχθην ἀπό γαστρός, ἐκ κοιλίας μητρός μου σύ εἶ μου σκεπαστής», (Ψαλ. Ο, 6). Θά μποροῦσε κανείς νά ἀναλογιστεῖ τό μέγεθος τῆς εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ, πού ἀφήνει τήν ψυχή νά ἐκδηλωθεῖ πρίν ἀναμιχθεῖ καί ἐπιβαρυνθεῖ με ὅλο τό μεταπτωτικό ὑλικό καί ἔτσι ἡ ἐπιλογή της εἶναι καθαρή καί ἀπηλλαγμένη ξένων προσμίξεων. Ἄς σκεφτοῦμε τί θά γινόταν, ἄν ἡ προαίρεση λειτουργοῦσε μετά ἀπό ὥριμες σκέψεις σέ μία μεταγενέστερη ἡλικία, ὅπως θά ἤθελαν οἱ περισσότεροι. Οἱ σκέψεις μας, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, εἶναι γήινες καί μολυσμένες, ὁπότε καί ἡ ἐπιλογή μας θά ἦταν ἀνάλογης ποιότητας. Πῶς θά σωζόταν τότε ὁ ἄνθρωπος;
Ἡ ἀλήθεια αὐτή εἶναι δυσπαράδεκτη, ἀκόμα καί γιά τούς πιστούς στην ἐποχή μας. Ἡ πεποίθηση ὅτι τό κέντρο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ὁ ἐγκέφαλος καί ὅτι ἀπό ἐκεῖ ἀρχίζουν καί τελειώνουν ὅλες οἱ σπουδαῖες καί ὑψηλές του λειτουργίες ἔχει μιά σχεδόν καθολική ἀποδοχή στίς μέρες μας. Πῶς εἶναι δυνατόν χωρίς γνώση περί τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, χωρίς σύγκριση καί ἀξιολόγηση τῶν δεδομένων νά προβεῖ κάποιος σέ ἠθικές κρίσεις καί τοποθετήσεις; Τά πειράματα αὐτά ἔρχονται ἀκριβῶς νά δείξουν, ὅτι ὁ ἐγκέφαλος εἶναι ἕνας ἐπεξεργαστής καί ἕνα ὄργανο ἐπικοινωνίας τοῦ ἔσω ἀνθρώπου μέ τόν ἐξωτερικό κόσμο. Ὁ ἔσω αὐτός ἄνθρωπος, «ὁ κρυπτός τῆς καρδίας ἄνθρωπος», ὅπως τόν ὀνομάζει καί ἡ Ἁγία Γραφή, ζεῖ καί ἐνεργεῖ καί χωρίς τήν διανοητική συνδρομή τοῦ ἐγκεφάλου. Αὐτή τήν ζωή καλεῖται νά καλλιεργήσει καί ἀναπτύξει ὁ κάθε ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία, διότι ἐκεῖ βιώνεται ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ και ἡ ἕνωση μαζί Του.
Ὁ ἐκ γαστρός ἁγιασμός προφητῶν, ἁγίων, ἐξαιρέτως δέ τῆς Θεοτόκου, εἶναι ἡ ἀπάντησις τοῦ Θεοῦ στήν ἐξ ἄκρας συλλήψεως σφοδρᾶς καί ἀταλαντεύτου πρός Αὐτόν ἐκδηλώσεως τῆς προαιρέσεως. Οἱ λοιποί ἔχουμε εἴτε κακή εἴτε ἀσθενική προαίρεση καί γι’ αὐτό μπορεῖ νά ὁδηγηθοῦμε καί σέ πολλές λάθος ἐπιλογές στή ζωή μας. Ἄν ὅμως ὁ πυρήνας τῆς προαιρέσεως εἶναι καλός, μπορεῖ διά τῆς μετανοίας νά ἀνακαλέσει τόν ἄνθρωπο ἀπό τίς λάθος ἐπιλογές του (ἡ προαίρεση ἀλλάζει τό μυαλό κι ὄχι τό μυαλό τήν προαίρεση), ἀκόμα καί ἀπό τόν γεμάτο πάθη χαρακτῆρα του καί νά τόν ὁδηγήσει και στήν ἁγιότητα. Ἐδῶ πρέπει νά τονίσουμε, ὅτι ὁ χαρακτήρας ἑνός ἀνθρώπου πολλές φορές δέν ταυτίζεται μέ τήν προαίρεσή του. Τό πιό χαρακτηριστικό παράδειγμα νομίζουμε ὅτι εἶναι ὁ ἐκ δεξιῶν τοῦ Χριστοῦ ληστής, ὁ ὁποῖος εἶχε καλή προαίρεση, ἀλλά παρασύρθηκε σέ ἕναν λάθος τρόπο ζωῆς. Ἡ καλή του προαίρεση ὅμως φανερώθηκε στήν τελευταία πράξη τῆς ζωῆς του καί αὐτή καθώρισε καί τήν κατάστασή του στήν αἰωνιότητα. Ὁπωσδήποτε ἡ προαίρεσή του αὐτή χρωμάτιζε μέ μιά ἄλλη ποιότητα καί τίς κακές του πράξεις, διότι δεν ταυτιζόταν οὔτε χαιρόταν μέ αὐτές, ὅπως ὁ ἐξ ἀριστερῶν ληστής πού ἀπέδειξε ὅτι εἶχε κακή προαίρεση. Ἀντίθετα, ὁ Φαρισαῖος ἐπεδείκνυε ἕναν καλό καί εὐσεβῆ χαρακτῆρα, ἀλλά ἡ προαίρεσή του ἦταν κακή καί αὐτό τόν κατεδίκασε. Τήν ἴδια ἀντίθεση μεταξύ χαρακτῆρος–τρόπου ζωῆς καί προαιρέσεως βλέπουμε στόν ἄσωτο καί πρεσβύτερο υἱό στήν ἀντίστοιχη παραβολή, καθώς καί σε βίους ἁγίων, ὅπως τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας, τοῦ ἁγίου Μωϋσέως τοῦ Αἰθίοπος καί ἄλλων πολλῶν. Θά λέγαμε ὅτι ὅταν ὁ Θεός δεῖ μιά καλή προαίρεση, τήν διαφυλάσσει ὡς πολύτιμο θησαυρό μέσα στά πατρικά Του χέρια, ἀκόμα κι ὅταν αὐτή περνάει μέσα ἀπό ἕναν κολασμένο τρόπο ζωῆς και τήν βοηθάει νά ἐκδηλωθεῖ σέ μία κατάλληλη στιγμή, πού μπορεῖ νά εἶναι καί ἡ τελευταία.
Ἡ ἀποδοχή αὐτῆς τῆς θεωρήσεως νομίζουμε ὅτι θά μποροῦσε να ἀπαντήσει καί σέ ἕνα ἐρώτημα πού ἀπασχολεῖ πολλούς χριστιανούς διαχρονικά. Πῶς θά κρίνει ὁ Θεός τούς ἀνθρώπους αὐτούς πού ἡ ζωή τους τερματίζεται σέ ἐμβρυακή ἡλικία,εἴτε λόγω βιαίας ἐπεμβάσεως (ἔκτρωση), εἴτε λόγω ὀργανικῶν ἐπιπλοκῶν ἐντός τῆς μήτρας ἤ καί σέ σύντομο διάστημα μετά τόν τοκετό; Ὑφέρπει δηλαδή στό νοῦ πολλῶν πιστῶν μία ἀνησυχία, μήπως ὁ Θεός στερεῖται ἐπαρκῶν δεδομένων, ὥστε νά προβεῖ σέ μία δικαία κρίση γιά τούς ἀνθρώπους ἐκείνους πού δέν πρόλαβαν νά ἐνεργήσουν δι’ ἔργων στό σύντομο πέρασμά τους ἀπό τόν κόσμο αὐτό. Ἡ ἐξ ἄκρας συλλήψεως ἐκδήλωση τῆς προαιρέσεως ὅμως, παρουσιάζει τόν ὅλον ἄνθρωπο ἐνώπιον τοῦ Παντογνώστου Θεοῦ, ὁ ὁποῖος γνωρίζει μετά πάσης ἀκριβείας ἀπό την πρώτη ἐκείνη στιγμή, πῶς θά ἐνεργήσει ἡ προαίρεση αὐτή στόν κόσμο, εἴτε ζήσει ὁ ἄνθρωπος αὐτός εἴτε δέν ζήσει. Αὐτό τό συμπεραίνουμε ἀπό τά φοβερά λόγια τοῦ Χριστοῦ πρός τούς κατοίκους ἑβραϊκῶν πόλεων πού δέν πίστεψαν στήν διά θαυμάτων παρουσία Του: «Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά, ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καί Σιδῶνι ἐγένοντο αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἄν ἐν σάκκῳ καί σποδῷ καθήμεναι μετενόησαν. Πλήν λέγω ὑμῖν, Τύρῳ καί Σιδῶνι ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἤ ὑμῖν. Καί σύ Καπερναούμ, ἡ ἕως τοῦ οὐρανοῦ ὑψωθεῖσα, ἕως Ἅδου καταβιβασθήσῃ. Ὅτι εἰ ἐν Σοδόμοις ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν σοί, ἔμειναν ἄν μέχρι τῆς σήμερον. Πλήν λέγω ὑμῖν ὅτι γῆ Σοδόμων ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἤ σοί» (Ματθ.ΙΑ,2124). Διά τῶν λόγων αὐτῶν ὁ Χριστός μᾶς ἀποκαλύπτει πώς γνώριζε τό πῶς θα ἐνεργοῦσαν (μετανοῶντας) οἱ κάτοικοι Τύρου καί Σιδῶνος, ἀκόμα καί τῶν Σοδόμων, ἄν ἔβλεπαν τήν παρουσία καί τά σημεῖα Του, πρᾶγμα τό ὁποῖο, βέβαια, δέν συνέβη. Ὁ Θεός, δηλαδή, δέν γνωρίζει μόνο αὐτά πού θά συμβοῦν, ἀλλά καί ὅσα θά συνέβαιναν, ἀλλά διά τῆς ἀρρήτου Του σοφίας ἐπεμβαίνει ἤ παραχωρεῖ, ὥστε αὐτά νά μήν λάβουν χώρα. Συνεπῶς ὁ Θεός γνωρίζει ἐξ ἄκρας συλλήψεως, τό πῶς θά ἐνεργοῦσε κάθε ψυχή σέ ὁποιαδήποτε ἐποχή και μέ ὁποιεσδήποτε συνθῆκες κι ἄν ζοῦσε. Δέν περιμένει νά δεῖ τίς δραστηριότητές της για νά καταλάβει ποιά εἶναι. Γι’αὐτό καί ἡ κρίση Του εἶναι δικαία καί τελεία. Ἐπιλέγει δε τίς καταλληλότερες συνθῆκες (φῦλο, ἐποχή, κοινωνική κατάσταση κλπ.) πού θά τήν διευκολύνουν νά συναντηθεῖ μαζί Του.
Πολλά ἐρωτήματα μποροῦν νά προκύψουν κατά τήν μελέτη τοῦ σημαντικοῦ αὐτοῦ θέματος. Μπορεῖ ἡ προαίρεση νά ἀλλοιωθεῖ κατά τή διάρκεια τῆς ζωῆς; Ἡ καλή προαίρεση πού ἐξεδήλωσαν τά παιδιά στά παραπάνω πειράματα σημαίνει ὅτι θά σωθοῦν κιόλας; Οἱ καλές ἠθικές ἐπιλογές κρύβουν πάντα ἀπό πίσω μία καλή προαίρεση; Μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά αὐτοδιαγνώσει τήν προαίρεσή του; Εἶναι τελικά ἡ στιγμή «μηδέν» ἡ πιό σημαντική και καθοριστική στιγμή γιά κάθε ἄνθρωπο; Τό θέμα εἶναι ὄντως μεγάλο, διότι ἅπτεται τῶν ἐσωτάτων καί βαθέων τοῦ μυστηρίου πού λέγεται ἀνθρώπινη ψυχή. Ἡ περαιτέρω ἀνάπτυξη καί ἐμβάθυνσή του ἀπαιτεῖ τή συνδρομή πλέον ἁρμοδίων περί τά θεολογικά.
Νίκος Φλῶρος
ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ , Τεῦχος 114
Ὑποσημειώσεις:
1. Οἱ πληροφορίες περί τῶν πανεπιστημιακῶν ἐρευνῶν σέ μικρά παιδιά ἐλήφθησαν ἀπό ἄρθρο τῆς φιλολόγου - θεολόγου κ. Εὐδοξίας Αὐγουστίνου το ὁποῖο κυκλοφόρησε στο internet.
2. Οἱ θεολογικές θέσεις περί προαιρέσεως ἐξ ἄκρας συλλήψεως προέρχονται
ἀπό προφορικά θεολογικά μαθήματα τοῦ π. Βασιλείου Βολουδάκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου